Mae’r mawnogydd a geir ym Mhrydain yn bwysig ar lefel ryngwladol ac mae hyn yn dod â chyfrifoldeb yn ei sgil i warchod y cynefinoedd hyn sy’n wynebu bygythiad drwy’r byd. Mae’r rhan fwyaf o fawnogydd yn wlyptiroedd asidig sy’n cael eu cyflenwi gan law (ombrotroffig), ac yn cael maethynnau mwynol o ddŵr glaw. Felly maent i’w cael mewn hinsoddau gwlyb, cefnforol yn unig.  Ceir mawnogydd ar wasgar drwy ucheldiroedd Cymru ac mae gweddillion yma ac acw hefyd o fawnogydd yn yr iseldir. Yn RhCT y ceir rhai o’r mawnogydd pwysicaf yn ne Cymru. Mae’r rhain yn cynnwys arwynebeddau helaeth o orgorsydd yr ucheldir (llawer ohonynt dan goed), a mannau lle ceir mignenni ar ben mynydd a mignenni mewn cymoedd uchel. Ceir gorgorsydd pwysig yn nhiroedd gwastad yr ucheldir ym mlaenau Cymoedd Rhondda ac ar ochr orllewinol Cwm Cynon a gorgorsydd llai, ond pwysig, yn yr ucheldiroedd deheuol rhwng Tonyrefail a Phontypridd. Yn ogystal â hyn, ceir gorgorsydd a mignenni mewn cymoedd yn yr iseldir mewn safleoedd pwysig, yn cynnwys ACA Blaencynon ac ardaloedd o amgylch Rhigos, Buarth y Capel yn Ynys-y-bwl, y Waun yn Nhonyrefail a chyfres o nodweddion mawnogydd yr iseldir ar SoDdGA Comin a Phorfeydd Llantrisant. Rydym yn ffodus iawn o gael y fath gyfoeth o gynefinoedd mawnogydd yn ardal ein PNL. 

Mae mawn yn cael ei ffurfio o weddillion planhigion y fawnog.  Bydd y mawn yn mynd yn fwy trwchus wrth i figwyn a rhywogaethau eraill y fawnog dyfu a marw. Yn fras iawn, mae pob metr o ddyfnder y mawn yn cyfateb i fil o flynyddoedd o dwf planhigion. Mae safleoedd sydd â haen drwchus o fawn yn gynefinoedd hynafol iawn a gallant fod wedi dechrau datblygu yn y canrifoedd cyntaf ar ôl yr oes iâ ddiwethaf, filoedd lawer o flynyddoedd yn ôl. 

 
Mae fflora’r cyforgorsydd a’r gorgorsydd yn arbennig a nodweddiadol iawn. Mae’n cynnwys gwahanol rywogaethau o figwyn, plu’r gweunydd, grug croesddail, glaswellt y ceirw, llafn y bladur a chwys yr haul. Mae’n debygol y bydd mawnogydd yr ucheldir hefyd yn cynnal cymysgedd nodweddiadol o adar nythu, er ein bod wedi colli ein poblogaethau o ylfinirod a giachod nythu yn yr ugain mlynedd diwethaf, gwaetha’r modd. Er hynny, yn y gaeaf, gellir dod ar draws giachod a giachod bach ac, os ydych yn lwcus, bodau tinwyn a thylluanod clustiog. Yn y blynyddoedd diwethaf, mae poblogaeth sylweddol o lygod y dŵr wedi dod i’r golwg yn ucheldiroedd RhCT (a rhannau cyfagos o ardal Castell-nedd Port Talbot) sy’n defnyddio cynefinoedd y mawnogydd a nentydd cysylltiedig. Mae’r darganfyddiad syfrdanol hwn o rywogaeth yr ofnwyd ei bod wedi darfod yn y Fwrdeistref Sirol yn dangos pa mor bwysig yw gwaith arolygu mewn mannau anghysbell. Yn ogystal â hyn, mae cymuned neilltuol o infertebrata yn yr ucheldiroedd, yn gysylltiedig yn aml â phyllau mawn, sy’n cynnwys gweision y neidr fel y picellwr cribog, y wäell ddu a’r hebogwr. 

Gwaetha’r modd, hyd yn ddiweddar, yr unig werth a oedd yn cael ei weld mewn mawnogydd oedd fel mannau i gael mawn i’r ardd neu fel tir i’w ‘wella’. Mae’r dinoethi ar fawnogydd ym Mhrydain drwy dorri mawn, coedwigaeth, tirlenwi a draenio ar gyfer amaethyddiaeth wedi digwydd ar raddfa enfawr. Yn ogystal â hyn, mae dyddodiadau nitrogen o lygredd trafnidiaeth a diwydiant wedi amharu ar gyfansoddiad cemegol y mawn, a bydd tanau glaswellt yn effeithio ar y safleoedd hyn o bryd i’w gilydd. Mae’r holl fawnogydd yn RhCT wedi’u difrodi a’u newid gan weithgarwch dynol. Er hynny, mae’r safleoedd hyn (yn unigol a gyda’i gilydd) yn gynefinoedd sy’n bwysig iawn o ran gwarchod natur. Maent hefyd yn gynefinoedd sy’n gallu ymateb yn dda i ddulliau addas o reoli a gwaith adfer hydrolegol. Mae hyn yn dod yn fwy perthnasol i lunwyr polisi am fod mawn yn bwysig fel storfa carbon atmosfferig sy’n cael ei ddal o fewn gweddillion dwrlawn y planhigion hanner-pydredig sydd ynddo. Fodd bynnag, o ganlyniad i waith draenio a phlannu coedwigoedd, nid yw mawnogydd Cymru mor ddwrlawn ag y dylent fod ar hyn o bryd ac mae bacteria aerobig yn prysur ailgylchu carbon a ddaliwyd yn y mawn yn y gorffennol yn ôl i’r awyr. O ganlyniad i hyn, mae ein mawnogydd yn allyrru mwy o lawer o garbon nag y maent yn ei gymryd i mewn. Fodd bynnag, os caiff y mawnogydd eu hadfer a’u hailgyflenwi â dŵr, gellir dal y carbon yn y mawn unwaith eto.  Os bydd migwyn yn gallu ailgytrefu, yna gellir dal carbon o’r awyr a’i storio drwy brosesau naturiol. Felly mae cyfle go iawn i sicrhau buddion mawr o ran bioamrywiaeth a storio carbon os byddwn yn adfer ein mawnogydd.