Astudiaeth Achos

Gwenyn Gardd Richard

 

Mae’n debyg bod fy ngardd yn un dda i wenyn. Rydw i’n byw mewn ardal lle mae glaswelltiroedd a lleiniau glas blodeuog i’w cael o hyd, ac mae nifer mawr o blanhigion blodeuog hen ffasiwn yn fy ngardd sy’n cynhyrchu llawer o neithdar a phaill. Mae’r lawnt yn ddarn bach o laswelltir niwtral cyfoethog ei rywogaethau, a byddaf yn ei thrin fel gweirglodd fach. Mae llawer o flodau gwyllt yn tyfu ynghanol y glaswellt a’r twmpathau morgrug – pysen y ceirw, clafrllys y maes, y feddyges las, y peradyl garw, meillion coch a llawer o flodau’r bengaled. Yn y gwanwyn, bydd yn llawn twmpathau bach o bridd sy’n nythod i hanner dwsin o wahanol rywogaethau o wenyn Andrena, yn cynnwys y wenynen Andrena fulva oren flewog hardd. Mae’r rhain yn denu hanner dwsin o rywogaethau o wenyn nomad parasitig tebyg i wenyn meirch sy’n hofran o amgylch y safleoedd nythu. Yn ogystal â’r rhain, mae llawer o wenynbryfed parasitig sy’n fflicio ambell wy i gyfeiriad nythod y gwenyn ac, ar un achlysur, gwelwyd chwilen olew borffor (a oedd wedi dod allan o nyth gwenyn ar ôl ei barasitio, yn ôl pob tebyg) yn crwydro dros y lawnt.   

​

Mae gwenyn deildorrol yn hoff iawn o flodau’r bengaled. Maent yn eu claddu eu hunain ym mlodau’r bengaled gan gasglu’r paill ar ochr isaf yr abdomen. Mae dwy rywogaeth o’r rhain yn yr ardd, y wenynen Megachile centuncularis (sy’n treulio misoedd yr haf yn cario dail i dyllau nythod ym mhen isaf y ffenestri gwydr dwbl ac yn y wal ffrynt) a gwenynen ddeildorrol Willoughby sy’n fwy o lawer ac yn hardd dros ben. Y nifer mawr o wenyn deildorrol yw’r rheswm dros bresenoldeb y wenynen gwcw, y wenynen Coelioxys inermis. Bydd y wenynen fenyw yn chwilio’r wal ffrynt am nythod gwenyn deildorrol lle gall dodwy wy. Mae blodau’r bengaled hefyd yn denu gwenyn unig bach cynffon hir, gwenyn Lasioglossum calceatum: mae’r gwenyn benyw yn nythu yn y lawnt ffrynt drwy’r gwanwyn, ac ar nosweithiau ar ddiwedd haf bydd dwsinau o’r gwenyn gwryw yn ymgynnull mewn clwstwr tynn ar ben blodau llyriaid yr ais.  

​

Bob blwyddyn ym mis Mehefin, byddaf yn gwylio gwrywod y wenynen Eucera longicornis brin a rhyfeddol yn hedfan o amgylch yr ardd yn aros am y benywod. Mae teimlyddion hir iawn gan wrywod y rhywogaeth hon, sydd o faint gwenyn mêl, ac mae’r rhain yn cael eu hysgubo’n ôl wrth iddynt ruthro o gwmpas. Mae’r benywod yn hoff iawn o’r ytbysen felen sy’n ffynnu yn fy ngardd. Byddaf hefyd yn gweld y wenynen Stelis phaeoptera dywyll blaen sydd yn rhywogaeth brin y dylid ei thrysori.  

​

Ar ddechrau’r gwanwyn, pan fydd llysiau’r ysgyfaint yn blodeuo, clywir suo uchel y wenynen flodau draed blewog ynghanol y blodau. Mae hon yn wenynen hardd debyg o gacynen; y benywod yn ddu a blewog a’r gwrywod yn llwydoren a’r un mor flewog. Yn ddiweddarach yn yr haf, bydd y briwlys yn y gwely blodau’n denu’r gardwenynen sydd yr un mor neilltuol a thrawiadol, ac ar yr un pryd bydd y gwenyn meirch emrallt yn rhedeg i fyny ac i lawr y wal ffrynt yn chwilio am nythod y saerwenyn coch i’w parasitio. Yn ogystal â hyn, mae saith rywogaeth o gacwn, yn cynnwys y gardwenynen resog frown sy’n brin ar lefel genedlaethol.  

 

Felly, at ei gilydd, mae hyn yn eithaf da o gofio mai gardd fach yn y maestrefi yw hon. Beth mae’r holl bethau am wenyn yn ei brofi? Yn gyntaf, bod fy ngardd gyffredin i yn llawn gwenyn a llu o infertebratau eraill. Mae’r rhan fwyaf o’r rhywogaethau hynny yn byw, yn nythu ac yn ymgartrefu yn y brithwaith o gaeau blodeuog o’n cwmpas, ac ar leiniau ymyl y ffordd ac mewn cloddiau. Dim ond galw heibio i’m gardd y byddant yn ei wneud er mwyn rhoi ychydig o bleser, ond maent yn arwydd o ba mor gyfoethog yw’r adnoddau o flodau gwyllt yn yr ardal. Mae nifer o’r rhywogaethau hyn yn anghyffredin, a hyd yn oed yn brin, ar lefel genedlaethol, ac mae’r ffaith eu bod yn dod i’r ardd wedi rhoi cipolwg pwysig i mi o amrywiaeth yr infertebratau yn yr amgylchedd lleol. Bob blwyddyn byddaf yn sylwi ar rywogaeth newydd sydd wedi hedfan dros wal yr ardd.  Rwyf yn amau bod yr un peth yn wir am lawer o erddi eraill mewn llawer rhan arall o’r Fwrdeistref Sirol. Rwyf yn amau bod ffawna cyfoethog iawn o infertebratau yn RhCT ac mae hon yn enghraifft dda o’r ffordd y mae cofnodi mewn gerddi yn gallu rhoi gwybodaeth werthfawr i ni am ein bioamrywiaeth leol.  

​

Richard Wistow