Mae tomenni sborion glo yn waddol diwydiannol a diwylliannol yn sgil diwydiant glo de Cymru. Yn ystod cyfnod mwyaf ffyniannus y pyllau glo, roedd tomenni sborion glo yn greithiau du ar hyd ochrau’r cymoedd. Fel ymateb hwyr i drychineb Aberfan, cymerwyd camau gan y Bwrdd Glo, y WDA ac Awdurdodau Lleol i symud y tomenni glo peryglus ac adfer y tir. Mae’r tomenni sy’n weddill, ar ôl blynyddoedd o adfywio naturiol, yn cynnal cynefin sydd o werth sylweddol i fioamrywiaeth leol.  

​

Oherwydd natur sborion glo, gellir cael glaswelltir sy’n draenio’n rhwydd yn agos iawn i dir gwlyb sydd â chymunedau planhigion tebyg i’r rheini ar laciau twyni ar arfordir Morgannwg gyda channoedd o blanhigion tegeirian y gors deheuol a glesyn y gaeaf deilgrwn. Bydd gweundiroedd yn aml yn cynnal arwynebau crawennog o gen cladonia, cymunedau a geir fel arfer ar ben y mynyddoedd neu mewn twndra gogleddol. Mae prysgwydd yn elfen gryf yn aml gydag eithin a drain gwynion isel cennog, a choed derw yn cytrefu. Ar safleoedd mwy hirsefydlog, mae coetiroedd yn cytrefu’n naturiol, ond dim ond lle mae priddoedd wedi datblygu dros amser. Mae rhywogaethau planhigion anfrodorol sy’n neilltuol yn lleol yn nodwedd ynddynt hefyd. Er enghraifft, ceir edafeddog fach blodau melyn ac edafeddog hirhoedlog, rhywogaethau anfrodorol nodweddiadol nad ydynt yn achosi problemau. Mae nifer o domenni sborion glo yn bwysig hefyd fel llochesi i ffawna’r glaswelltir, ffridd a gweundir, gyda chymunedau rhagorol o infertebratau (cofnodwyd un rhan o dair o ffawna gwenyn Prydain ar lond llaw o domenni sborion glo RhCT), casgliadau o ffyngau’r glaswelltir, cymunedau cymhleth o blanhigion yr haen isaf a chynefinoedd delfrydol i ymlusgiaid.

​

Weithiau bydd pwysigrwydd sborion glo o ran hanes, diwylliant a bioamrywiaeth yn mynd yn groes i’r awydd i ddileu pethau sy’n ein hatgoffa o’r gorffennol diwydiannol. Yn y gorffennol, mae tomenni peryglus wedi’u hadfer a safleoedd eraill wedi’u hailfodelu a’u hailbeiriannu. Mae’r tirlithriad diweddar ar domen Old Smokey yn Tylorstown, yn ystod Storm Dennis, wedi codi pryderon o’r newydd ynghylch sefydlogrwydd tomenni.  Yn ffodus, mae’r gydnabyddiaeth gynyddol i bwysigrwydd ecolegol sborion glo yn arwain at bennu nodau sy’n fwy ystyriol o fioamrywiaeth ar gyfer gwaith adfer tomenni. Mae’n bosibl mai cynlluniau plannu coed yw’r bygythiad mwyaf ar hyn o bryd i gynefinoedd sborion glo, ac mae’n sicr y bydd diffyg rheoli cydnaws yn y tymor hir yn peri bod nifer o safleoedd sborion glo yn parhau i droi’n safleoedd o brysgwydd a choetir, gan arwain at golli amrywiaeth y cynefinoedd. Yr heriau ar gyfer y Cynllun Gweithredu hwn yw hybu ymwybyddiaeth o bwysigrwydd safleoedd sborion glo ar gyfer bioamrywiaeth y Cymoedd, rhoi anogaeth i’w gwarchod a’u rheoli, gan hyrwyddo mwynhad anffurfiol ohonynt gan y cyhoedd a, lle mae angen gwaith adfer, hyrwyddo camau i warchod natur wedyn sydd wedi’u seilio ar brosesau adfywio naturiol dynamig.