Amffibiaid

Mae ar amffibiaid (llyffantod melyn, llyffantod dafadennog a madfallod dŵr) angen pyllau dŵr i fridio ynddynt, glaswelltiroedd, gweundir a mawnogydd i chwilota ynddynt, a gorchudd trwchus i aeafu o dano. Mae ein hinsawdd gwlyb a mwyn, ein rhwydwaith o byllau a gwlyptiroedd, a’n trysorfa o gynefinoedd lled-naturiol yn golygu bod cynefinoedd delfrydol i amffibiaid yn RhCT.

Corynnod crwn

Yr hydref yw’r tymor i gorynnod crwn. Corynnod crwn yw’r grŵp mwyaf cyffredin o gorynnod sy’n gwneud gweoedd. Byddant yn creu gweoedd troellog o siâp olwyn a geir yn aml mewn gerddi, caeau a choedwigoedd.

Ffyngau

Ffyngau yw’r rhan o fyd natur sydd yn aml yn cael ei hanghofio. Er bod ffyngau yn hanfodol i fywyd ar y Ddaear, maent wedi cael eu hanwybyddu a’u hesgeuluso a heb gael eu cynnwys yn aml mewn strategaethau cadwraeth a chyfreithiau amgylcheddol.

Gwenoliaid du

Mae poblogaethau’r gwenoliaid du wedi dirywio yn RhCT dros y blynyddoedd, gwaetha’r modd, o ganlyniad i golli safleoedd nythu a chynefinoedd bwydo.

Llyffant y gwair

Llyffantod y gwair yw’r pryfed sy’n cynhyrchu ‘poeri’r gog’ sydd i’w gael ar blanhigion ym misoedd yr haf. Bydd poeri’r gog yn ymddangos gyntaf ym mis Mai, tua’r adeg y bydd y gog yn dychwelyd o Affrica ac yn dechrau canu.

Mamaliaid

Mae RhCT yn gartref i famaliaid o bob math, ac mae ein rhwydwaith cymhleth o gynefinoedd yn creu tirwedd gyfoethog ac amrywiol ar gyfer mamaliaid bychain fel llygod bach, llygod y gwair a llygon, yn ogystal â mamaliaid mwy, yn cynnwys y carlwm, y ffwlbart, moch daear a dyfrgwn.

Rhedyn

Mae gennym dywydd mwyn a gwlyb drwy’r flwyddyn yn RhCT. Mae’n sicr nad yw’n ddelfrydol ar gyfer tyfu rhosod, ond mae ein hinsawdd gefnforol yn addas iawn i redyn.

Tegeiriau

Efallai y byddwch yn synnu o glywed bod o leiaf un ar ddeg o rywogaethau’r tegeirian yn Rhondda Cynon Taf. Mae rhai ohonynt yn gyffredin ac eang eu dosbarthiad ac eraill yn brin ac mewn perygl o ddiflannu.

Y draenog

Roedd cynllun gweithredu penodol ar gyfer y draenog yn y cynllun Gweithredu dros Natur gwreiddiol. Cafodd y statws hwnnw drwy ‘bleidlais y bobl’ fel rhywogaeth a oedd yn cael ei thrysori’n lleol.

Y gigfran

Mae’r gigfran yn aderyn mawr du, yr aelod mwyaf o deulu’r frân. Mae’n ddu drosti i gyd ac mae ganddi big mawr ac adenydd hir. Wrth hedfan, gwelir bod ganddi gynffon siâp diemwnt.

Y pathew

Y pathew yw’r anifail sy’n cael ei warchod yn fwy na’r un arall gan gyfraith y DU a’r UE. Mae ei ddosbarthiad yng Nghymru yn anwastad ac, yn Rhondda Cynon Taf, rydym yn ffodus ein bod yn cynnal poblogaeth bwysig o’r rhywogaeth ddiddorol hon.

Ystlumod

Rydym yn gwybod bod 13 rhywogaeth o’r ystlum wedi’u cofnodi yn RhCT ac mae’n bosibl bod nifer o rai eraill sydd heb eu darganfod eto.

Clychau’r gog

O’r holl blanhigion sydd gennym, mae un math o flodeuyn yn dwyn i gof ryfeddodau’r gwanwyn bob blwyddyn ac yn goron ar y cwbl – clychau’r gog.

Criciaid y Gors a Cheiliogod Rhedyn

Mae llawer ar ôl i’w ddysgu am ddosbarthiad a statws criciaid y gors a cheiliogod rhedyn. Os dysgwch chi’r caneuon, bydd yn haws eu hadnabod.

Gloÿnnod byw

Mae 33 o rywogaethau o loÿnnod byw yn bridio yn RhCT neu’n ymweld â hi’n aml, yn ogystal â’r fritheg frown sy’n destun ymdrechion ar gyfer ailgytrefu o Gwm Alun ym Mro Morgannwg gerllaw.

Gwyfynod

Er bod gloÿnnod byw yn ddigon adnabyddus i ni, mae ein ffawna gwyfynod yn llai cyfarwydd. Un o’r rhesymau am hyn yw bod y rhan fwyaf o’r rhywogaethau yn weithgar yn ystod y nos a rheswm arall yw bod nifer mwy o lawer o rywogaethau gwyfynod nag o rywogaethau gloÿnnod.

Llygoden y dŵr

Mae llygoden y dŵr yn famal sy’n annwyl gan lawer yng ngwledydd Prydain. Fodd bynnag, oherwydd pwysau anifeiliaid ysglyfaethus a cholli cynefinoedd, mae angen help ar frys ar lygoden y dŵr er mwyn goroesi fel rhywogaeth yn y DU.

Penigan y porfeydd

Yn y DU, mae penigan y porfeydd yn cael ei warchod o dan Ddeddf Bywyd Gwyllt a Chefn Gwlad. Mae’n rhywogaeth sy’n dirywio ac mewn perygl.

Tegeirian y waun

Mynwent Cefn y Parc yw’r unig safle yn RhCT lle ceir tegeirian y waun.

Y chwilen olew borffor

Mae chwilod olew yn bryfed rhyfeddol, ond maent hefyd o dan fygythiad. Mae tair o chwilod olew brodorol y DU yn ddiflanedig bellach, ac mae’r pum rhywogaeth sy’n weddill wedi dirywio’n enbyd o ran eu dosbarthiad oherwydd newidiadau yn y ffordd o reoli cefn gwlad (Buglife).

Y dyfrgi

Mae’r dyfrgi Ewropeaidd yn famal mawr, cryf sydd â blew llwydfrown, trwyn llydan a gwddf a brest lwydaidd. Y dyfrgi yw un o’r prif anifeiliaid ysglyfaethus yn y DU, ac mae’r rhywogaeth hon wedi ailgodi’n ddiweddar yn y DU.

Y gog

Mae’n sicr mai cân y gog yw un o seiniau mwyaf atgofus y gwanwyn. Dyma’r gân aderyn y bydd y rhan fwyaf o bobl yn RhCT yn ei hadnabod, hyd yn oed os nad ydynt erioed wedi’i chlywed yn ei chynefin.

Ymlusgiaid

Mae’r brithweithiau cymhleth o laswelltir gwlyb a sych, sgri a thomenni sborion glo, gweundir a ffridd sydd mor nodweddiadol o gymaint o dirwedd RhCT yn cynnig cynefinoedd gwych i ymlusgiaid.